اعتیاد، لوکوموتیوِ آسیب های اجتماعی
وابستگی به مواد مخدر،[۱] از مهمترین آسیبهای اجتماعی است که منجر به بروز بسیاری از آسیبهای اجتماعی دیگر میشود. این وابستگی آنگاه اهمیت می یابد که توجه کنیم «اعتیاد، بیماری انکار» است؛ یعنی فرد معتاد و حتی گاه خانواده و نزدیکانش، همه پیامدهای این ُآسیب بزرگ را عادی و غیرمهم جلوه دهند.
آثار مخرب اعتیاد،[۲] آنقدر گسترده است که دروازه ورود به آسیبهای اجتماعی محسوب میشود؛ از جمله ضررهای جسمی (بیماریهای گوارشی، عصبی، قلبی، ایدز، هپاتیت و در برخی موارد مرگ) اختلالات روانی (اضطراب، افسردگی، پریشانی، استرس، اختلالات شخصیت) مشکلات خانوادگی (اختلافات، ارتباطات ناسالم درخانواده، سوء استفاده جنسی، خیانت، ضرب و شتم، طلاق) آسیبهای هویتی (بی‌ارزشی، تنهایی، انزوا، برچسب خوردن، هم‌نشین‌های ناباب) شیوع رذائل اخلاقی (دروغ‌گویی، تهمت، دزدی، کلاهبرداری و حتی قتل) مشکلات شغلی (کاهش درآمد، عدم پیشرفت شغلی، و در نهایت از دست دادن شغل) و بسیاری از آسیبهای فردی و اجتماعی دیگر از آثار مخرب گرایش به این بلای خانمان سوز میباشد.
از این منظر باید گفت که اعتیاد، نه تنها دروازه، بلکه لوکوموتیو آسیبهای اجتماعی نیز محسوب میشود، چرا که این عامل ابتدا باعث گرایش فرد به دیگر آسیبها میشود، آنگاه زمینه ابتلای عملی وی به دیگر آسیبها را فراهم کرده و دیگر آسیبها را واگن به واگن به دنبال خود خواهد کشاند.
واژه «مافیا» که بیش از دیگر آسیبها در عرصه اعتیاد کاربرد دارد، نشان از پیچیدگی و لاینحل بودن این آسیب هم دارد. عوامل مواد مخدر اعم از تولید، توزیع و مصرف کننده در قالب شبکه‌های خرد و کلان، مافیای مواد مخدر را تشکیل می‌دهد که همین تعدد و چندبُعدی بودن عوامل، کار برخورد و مبارزه با آن را دشوار می‌سازد، از همین روست که با وجود آنکه تاکنون نزدیک به ۴۰۰۰ شهید و ۱۲ هزار جانباز برای مبارزه با مواد مخدر، جان خود را فدا نموده‌اند، مسئله مواد مخدر در همه کشورها تقریبا به طور جدی حل نشده است.
موضوع اعتیاد چنان در میان ملل جهان شیوع پیدا کرده که مصلحان اجتماعی برای هیچ موضوعی به اندازه اعتیاد قلم فرسایی نکرده اند و برای هیچ آسیبی به میزان اعتیاد ندای کمک و استمداد سر نداده اند.
ذکر این نکته خالی از لطف نیست که طبق پیمایشهای معتبر، خانواده‌های مذهبی کمتر از دیگر خانوادهها به آسیبهای اجتماعی دچار می‌شوند. (زولینو[۳] و همکارانش، ۲۰۱۰ و حمید، نجمه و کاویانی بروجنی، اکرم ۱۳۹۵) علاوه اینکه با نگاهی به دور و بر خودمان این مطلب را تایید می‌کنیم که خانواده‌هایی که سبک زندگی ایشان، اسلامی و بر پایه آموزه‌های دینی بنا شده کمتر به مواد مخدر مبتلا شده‌اند.
در نتیجه، عامل «سبک زندگی» همان طور که مهمترین عامل برای ابتلا به اعتیاد محسوب میشود، مهمترین عامل هم برای مصونیت در مقابل این بلای همگانی تلقی میگردد.
از این رو لازم است که درهم تنیدگی اعتیاد با سبک زندگی، بیش از پیش مورد توجه معتادان، خانواده های معتادان، مشاوران، مددکاران و مدیران اجرایی و بخصوص مصلحان اجتماعی قرار گیرد.
نویسندگان؛ حمزه شریفی دوست، احسان رنجبر، علی سیف اللهی
[۱]. substance dependence
[۲] . در منابع اسلامی واژه إدمان، معادل اعتیاد و وابستگی به مواد است که امروزه نیز در زبان عربی، کاربرد دارد. (بستانی، فواد، ۱۳۷۵)
[۳]. هاZullino Khazaal, Y
